VOORWOORD
Tot zomervakantie 1956 bezocht ik in de Leimuidenstraat de St. Anna Bewaarschool, zoals de kleuterschool toen nog heette, onder leiding van de Zusters van Liefde. Pas twee jaar geleden kwam ik tot de ontdekking dat na mijn overstap naar de lagere school deze kleuterschool meteen werd gesloten om -zonder de kloosterzusters- verder te gaan in de Baarsstraat. Dit maakte mij nieuwsgierig naar mijn oude kleuterschool. Spittend in het Stadsarchief kwam ik tot een wel heel wonderlijke ontdekking, namelijk op welke verbazingwekkende wijze deze school in de oorlogsjaren tot stand kwam. Diverse onthullende krantenartikelen en een tot nu toe onbekend fotoalbum leidden uiteindelijk tot onderstaand verhaal over de 'opkomst en ondergang' van deze school in de Leimuidenstraat.
Het fotoalbum met alle foto's en andere archiefstukken van de bouw van de St. Anna Bewaarschool, zoals door de St. Agneskerk aan het Stadsarchief in bewaring is gegeven.
Voor meer kijkplezier kun je alle foto's in dit artikel vergroten door er op te klikken.
In twee weken een nieuwe kleuterschool door Duits bouwverbod
Leimuidenstraat 11 was tot 1942 een garage (links), in 1942 kwam hier de ingang van de school die op het binnenterrein 4 lokalen kreeg (midden) en vanaf september werd geleid door de Zusters van Liefde onder de naam St. Anna Bewaarschool die in een smeedijzeren boog boven de ingang werd aangebracht (rechts).
Gepubliceerd op 29 maart 2019
In juni 2019 is het 77 jaar geleden dat op het binnenterrein van Leimuidenstraat 11 de nieuwgebouwde St. Anna Bewaarschool verrees. Dat deze kleuterschool hier kwam was om twee redenen heel bijzonder.
Ten eerste omdat de school werd gevestigd in een voormalige garage die door een vermogende parochiaan speciaal voor dit doel werd geschonken aan de St. Agnesparochie als stichter van de school. Ten tweede omdat het kerkbestuur direct daarna werd overvallen door een bouwverbod van de Duitsers dat 1 juli 1942 van kracht werd.
De enige mogelijkheid om de nieuwe kleuterschool alsnog te realiseren was om deze in twee weken te bouwen!
De kadasterkaart met op nr. 11 het schoolcomplex met de entree in de woonrij en op het binnenterrein de 4 lokalen achter de Victoriabioscoop (rechts).
Boven: de bouwvergunning. Rechts: krantenbericht met de door de bezetter aangekondigde bouwstop per 1-7-1942
“Wat daar ter plaatse toen verricht werd, grenst aan het wonderbaarlijke, maar veertien dagen later was de bewaarschool gereed”, zo schrijft het kerkbestuur bij monde van pastoor Kokkelkoren in 1956 in het weekblad voor katholiek Amsterdam Sursum Corda bij gelegenheid van het afscheid van de zusters die de school toen 14 jaar hadden geleid.
Toen begin juli 1942 de St. Anna Bewaarschool door Mgr. G.C. van Noort, deken van Amsterdam, werd ingezegend, ging een langgekoesterde wens van de St. Agnesparochie in vervulling. Een voormalige garage aan de Leimuidenstraat 11 en het erachter liggende binnenterrein met autoboxen werd omgebouwd voor de nieuw te stichten parochiale bewaarschool. Van overheidssubsidie was toen nog geen sprake. Pas in 1956 trad de Kleuteronderwijswet in werking, zodat kleuterscholen uitsluitend via particulier initiatief konden worden gesticht.
Het hoogste punt is bereikt! Op de achtergrond de achterzijde van de Hoofddorpweg.
De vier lokalen grenzen met de achterzijde aan de Victoriabioscoop (rechtsboven).
Rechts het nog bestaande fabriekscomplex waarin nu woonappartementen.
Omdat het parochiegebied van de St. Agneskerk aan de Amstelveenseweg zich toen nog uitstrekte tot de toenmalige stadsrand, nl. de Westlandgracht, voorzag de keus voor een locatie aan de Leimuidenstraat zeker in een behoefte. De ruimte werd overgenomen van de NV AMTO Garage, waar o.a. de zogeheten blokbandtaxi’s onderdak vonden. In ijltempo volgde de verbouwing van de begane grond van de woning, de nieuwbouw van vier lokalen op het binnenterrein, de verbindingsgang tussen beide, en de speelplaats. En dat alles voor een totaalbedrag van 10.500 gulden!
Bouw van de verbindingsgang tussen het woonblok en de vier lokalen op de binnenplaats.
De rechthoekige garagedeur wordt omgevormd tot een boogvormige entree.
Bouwverbod
Op 3 juni 1942 vaardigde de Rijkscommissaris voor het bezette Nederlandsche gebied een verordening uit dat alle verleende bouwvergunningen vanaf 1 juli ongeldig zouden zijn. Elke bouw door particulieren of van overheidswege was per die datum verboden, omdat alle bouwmateriaal voor de Duitse weermacht gereserveerd moest blijven.
Dat de bouw nu opeens in twee weken moest worden voltooid, is ook te zien in het uitgebreide fotoboek waarin het kerkbestuur het hele bouwproces heeft vastgelegd. Op diverse foto’s zien we wel zo’n 30 arbeiders tegelijk aan het werk om de bouw binnen het krappe tijdsbestek vóór 1 juli te realiseren.
Zo'n 30 arbeiders tegelijk werken met man en macht om binnen twee weken de school te bouwen.
De bouwkoorts is duidelijk voelbaar!
Pastoor Kokkelkoren op het dak van de vier lokalen.
Het is thans bijna onvoorstelbaar hoe het mogelijk is in zo’n korte periode van twee weken de bestaande garageboxen op het binnenterrein uit te bouwen tot vier leslokalen en aan een zijde te voorzien van een aangebouwde passage met de nodige lichtinval van boven en opzij, en vervolgens langs de zijmuur van het perceel een verbindingsgang te bouwen met het huizenblok waar de entreehal kwam met spreekkamer en sanitaire ruimtes. Bovendien werd als erfafscheiding met de achtertuinen van Hoofddorpweg en Leimuidenstraat een fraaie stenen muur gemetseld.
Onder het toeziend oog van de zusters en buurtjeugd wordt de nieuwe entree gemetseld.
Het kerkbestuur op de bouwplaats in overleg over de voortgang.
Er is zelfs een fraaie stenen scheidingsmuur mogelijk!
Zusters van Liefde
In dezelfde hectische tweede helft van juni 1942 is het kerkbestuur van de St. Agneskerk naar Tilburg gegaan, om precies te zijn het klooster aan de Oude Dijk, om de Congregatie van de Zusters van Liefde te vragen om leerkrachten voor de bewaarschool beschikbaar te stellen. Voor de vier te vormen klassen werden vier zusters toegezegd. Na de zomervakantie van 1942 ging de bewaarschool dan ook meteen van start en was deze al spoedig helemaal bezet met kleuters van ouders die als parochiaan bij de St. Agneskerk stonden ingeschreven.
Zicht op 3 van de 4 lokalen waarvan de tussenwanden zijn geopend.
Een brede aanbouw met veel glas voorziet in een serre-achtige passage langs de vier lokalen.
De entreehal van de school achter de ronde toegangsdeur
Over de periode tussen de stichting in 1942 en de beëindiging van deze locatie in 1956 is maar weinig bekend. De parochie heeft weliswaar enkele archiefstukken over deze school aan het Stadsarchief overgedragen, maar deze zijn pas vanaf 2022 openbaar. Over drie jaar dus meer!
De enige informatie zijn herinneringen van oud-leerlingen aan hun kleutertijd zoals gepubliceerd op de website van Schoolbank en het Geheugen van West. Zo vertelt een van de oud-leerlingen over de jaren in of kort na de oorlogsperiode:
“Ik ging naar de kleuterschool in de Leimuidenstraat, waarvan ik me vooral het grote houten hobbelpaard op de speelplaats herinner en iedere dag om 12 uur in de gang naar het H. Hartbeeld voor het Angelus. En op sommige dagen, als er eten over was van de nonnen, mochten de kinderen in een lange rij staan bij de openslaande deuren van het klooster en kregen ze dan met een grote pollepel een hap van het overgebleven eten.”
Foto 1 en 2: de (in mijn kleuterogen) eindeloos lange verbindingsgang tussen voor en achter.
Foto 3 en 4: Alle sanitaire voorzieningen en spreekkamer en keuken zijn in het woonhuisgedeelte.
Afscheid van de zusters
Het einde van de school in de Leimuidenstraat viel samen met het vertrek van de zusters. Met spijt in het hart moest pastoor Kokkelkoren aan zijn parochianen in 1956 via het weekblad Sursum Corda het afscheid van de nonnen aankondigen:
“Doch er kwam een dag, dat er weer eens een Zuster werd weggeroepen, en men tot zijn spijt geen plaatsvervangster zenden kon. Een lekenkracht vulde toen de open gekomen plaats aan. Helaas ging de ongunst der tijden voor de Congregatie door en kwam er een tweede plaats die aan een leek moest worden toevertrouwd. En tenslotte hebben we de allesbehalve prettige tijding gekregen, dat de Congregatie zich gedwongen zag ook de beide laatste Zusters van de bewaarschool weg te nemen.”
De speelplaats kort na de oplevering in 1942 met de twee Engelse wippen en de fraai gemetselde scheidingsmuur langs de achtertuinen van de benedenwoningen.
Maar het kerkbestuur had nóg een speciale reden om hun heengaan te betreuren. Immers, zolang er geen wet op het kleuteronderwijs bestond, kwam de bewaarschool niet voor enige subsidie in aanmerking, zodat salarissen, onderhoud en exploitatie door het kerkbestuur werden betaald. Wel werd er een vorm van schoolgeld geheven, maar dat was op geen stukken na voldoende om de onkosten te dekken. Om het tekort aan te vullen werd er in de kerk zoveel mogelijk een maandelijkse collecte voor de school gehouden en namen de zusters genoegen met een veel te laag salaris, terwijl ze daarnaast het beheer van de school zo zuinig mogelijk deden.
Dat de Congregatie haar zusters juist terugtrok in het jaar dat er subsidie mogelijk werd dankzij de nieuwe Wet op het Kleuteronderwijs, zat het kerkbestuur niet lekker:
”Juist nu ziet de Congregatie zich gedwongen om de Zusters van deze plaats weg te nemen, en de ontstane vacatures voor leken open te laten. We staan dus voor het feit dat zij die van het begin af altijd offers hebben gebracht en door hun toewijding de bewaarschool zulk een uitstekende naam hebben gegeven, juist nu gaan vertrekken, nu de dageraad van een betere salariëring aan de kim van het kleuteronderwijs is verschenen. Graag hadden wij hen voor de St. Anna Bewaarschool, waar ze zulk prachtig werk hebben verricht, behouden.”
De sanitaire voorzieningen bevonden zich in het woonhuisgedeelte direct voorbij de entree en vlak vóór de lange verbindingsgang naar het gebouw met de vier lokalen.
Verhuizing
Drie weken later, eind augustus 1956, richt het kerkbestuur zich via het parochieblad opnieuw tot de parochianen waarin zij meldt dat ze rond de St. Anna Bewaarschool met drie problemen kampt.
Omdat in 1951 de nieuwe St. Jan de Doperparochie in de Warmondstraat werd opgericht, ligt de school nu niet meer in de St. Agnesparochie en is het door de decentrale ligging bovendien een probleem om voldoende kleuters te trekken uit het parochiegebied dat doorloopt tot aan de Stadionkade. Daarnaast voldoet de onderhoudsstaat van het gebouw niet meer aan de subsidienormen van de nieuwe KO-Wet. En tenslotte moet er nu naar lekenonderwijzeressen worden gezocht voor wie voortaan een volwaardig salaris moet worden betaald, terwijl gevreesd wordt dat de subsidie hiervoor zal uitblijven, omdat de school niet aan de nieuwe wettelijke voorschriften voldoet.
Zomervakantie 1956: afscheid van Leimuidenstraat 11 voor de overstap naar Baarsstraat 31 (rechts)
Daarna als "De Rakkertjes" naar Cornelis Krusemanstraat 70 om in 1985 op te gaan in Basisschool Petrus Canisius.
Uiteindelijk krijgt de kleuterschool in september 1956 twee lokalen toegewezen op de begane grond van het schoolgebouw Baarsstraat 31, zodat de school zich nu wel binnen de parochiegrenzen bevindt. Het gebouw aan de Leimuidenstraat wordt hiermee als school gesloten, waarna het nog in gebruik is geweest bij de NV Elektriciteitsmaatschappij AEG die op de achterliggende Sloterkade was gevestigd.
De school wordt vanaf nu geleid door leken: hoofdleidster juffrouw Jansen en de leidsters Bannenberg en De Moor. Omdat voor Olympia- en Stadionbuurt ook de locatie Baarsstraat te afgelegen is, wordt even later op het Hygieaplein een tweede vestiging geopend.
In de jaren zeventig krijgt de school een nieuwe naam: De Rakkertjes. En als in 1985 de Wet op het Basisonderwijs wordt ingevoerd, is de kleuterschool al weer een aantal jaren onderdeel van de Petrus Canisiusschool in de Cornelis Krusemanstraat.
Nawoord:
Zwart-witfoto's: Stadsarchief Amsterdam. Kleurenfoto's: privécollectie.
Bovenstaand artikel verscheen eerder al in de (inmiddels opgeheven) Amsterdamse Krant van 2 september 2017, echter zonder de foto's, op https://paper.amsterdamsekrant.nl/open/3277907a#p3
Persoonlijke ervaringen als kleuter op deze school beschreef ik op https://www.schoolbank.nl/school/st-anna-bewaarschool-kleuterschool/
en in mijn websiteartikel https://www.theodurenkamp.nl/artikelen-1/van-bewaarschool-naar-kleuterschool
Zie ook het mijn artikel https://www.theodurenkamp.nl/artikelen-1/gietijzeren-naamboog-duikt-op