De kerstkaart zoals deze eind jaren '70 door de Stichting Voor Het Kind werd uitgegeven.

Gepubliceerd op 27 december 2020

Eind jaren '70 gaf de Stichting voor het Kind (van de jaarlijkse kinderpostzegelactie) een kerstkaart uit waarop het schilderij 'Gezicht op Sloten in de winter' stond afgebeeld. De schilder is Jan Abrahamszoon van Beerstraten die leefde van 1622 tot 1666. Hij schilderde het wintergezicht vermoedelijk in 1659. Het origineel is te bekijken in het Rijksmuseum.  

We zien op dit wintergezicht de kerk van Sloten, de voorganger van de huidige N.H. kerk aan het begin van de Osdorperweg. Rechts zien we de Osdorperweg die in de verte uitkomt op de Sloterweg die van links naar rechts achter de kerk langs loopt. Links achter de kerk zien we de hervormde pastorie, op dezelfde plek als de huidige. Links in de verte zien we aan de horizon de torenspits van de kerk in Amstelveen.  

Schaatsvijver naast de kerk

Wat op dit schilderij duidelijk opvalt, is dat het water de overhand heeft. Uiterst rechts gaat de Osdorperweg over een steile brug. Wie naar de kerk loopt, moet ook over een brug. En op de voorgrond stroomt een brede vaart die helemaal links in verbinding staat met de huidige Kerksloot. De schaatsvijver vóór de kerk en de sloot langs de Osdorperweg zijn er niet meer. Op deze plaats staat nu een complex van 18 voornamelijk rug-aan-rugwoningen met daarnaast boerderij Welgelegen op de hoek van de Vrije Geer. De plek waarop Van Beerstraten bij het schilderen van dit tafereel moet hebben gezeten is ter hoogte van de bushalte op de Vrije Geer. Wie nu vanaf deze plek probeert om de kerk te treffen, ziet alleen nog nét de torenspits boven het boerderijdak uitsteken en verder moet je de boerderij met de woonhuizen erachter natuurlijk wegdenken, want daar was toen dus nog één grote waterpartij.

Gezicht op de kerk van Sloten in de winter, Jan Abrahamszoon van Beerstraten (1622-1666). Rijksmuseum, Amsterdam.

Wie het schilderij van Van Beerstraten in het echt wil zien, moet naar het Rijksmuseum. Daar hangt het in zijn volle glorie in een van de zalen die op de Nachtwacht uitkomen.  

Tweede versie

Van dit schilderij blijkt ook nog een tweede, nagenoeg identieke versie te bestaan die ook aan Van Beerstraten wordt toegeschreven. Wie deze wil bekijken, zal naar het Metropolitain Museum in New York moeten. Op het eerste gezicht lijken beide schilderijen sprekend op elkaar. Maar wie goed kijkt, bespeurt nogal wat verschillen. Dat zit hem dan vooral in de details van de kerk, de toren, de pastorie en het bruggetje rechts in de Osdorperweg. Wat opvallend van elkaar verschilt is het schaatspubliek op beide schilderijen. 

Alle afbeeldingen op het schilderij in het Rijksmuseum zijn op en top gedetailleerd, de New Yorkse versie is veel ongenuanceerder. Daarentegen laat het Amerikaanse schilderij links en rechts iets meer zien dan de Amsterdamse versie. Men vermoedt dat het exemplaar in het Rijksmuseum aan beide zijkanten is ingekort, ook al omdat de signering rechtsonder deels ontbreekt, want de naam Beerstraten komt niet verder dan 'Beerstr...'

Links het wintergezicht op Sloten zoals dat in het Rijksmuseum hangt, rechts de versie in het Metropolitain Museum in New York, beide van J.A. van Beerstraten.

Zoek de verschillen!

Verdwenen stadsgezichten

Van Beerstraten schilderde zeeslagen, havens en Amsterdamse stadsgezichten. Hij bezocht ook veel andere steden en dorpen, waaronder Sloten, Kudelstaart en Ouderkerk aan de Amstel. Zijn werk is van historisch belang omdat hij vaak stadspoorten, kerken, kastelen en andere gebouwen schilderde die nu niet meer bestaan, zoals het Huis Buren en het Muiderslot. Van Beerstraten en zijn zoon zijn op 7 juli 1652 naar de brand van het oude stadhuis op de Dam gaan kijken en tekenden de ruïne, evenals Rembrandt. Van Beerstraten maakte aan de hand van zijn tekening daarna zelfs twee schilderijen: de nachtelijke brand en de 'day after'.

Van Beerstraten schilderde veel inmiddels verdwenen stadsgezichten, v.l.n.r. de nachtelijke stadhuisbrand in 1652, de dag na de brand (vanaf de achterzijde), en het Paalhuis aan het Damrak op de hoek van de (huidige) Prins Hendrikkade (Klik op de foto voor een vergroting).

Geen Karel Appel...

Toen mijn werkkamer in de St. Jozefschool Sloten in 1976 een schilderbeurt had gekregen en dat tevens de aanleiding vormde om iets aan de wandversiering te doen, stelde het schoolbestuur mij een bedrag beschikbaar om dat mogelijk te maken. De staffunctionaris van het schoolbestuur, die in Badhoevedorp woonde en op weg naar zijn werk elke dag de school langsreed en daarom regelmatig binnenliep, stelde mij voor een werk van Karel Appel te nemen, dat hij als voormalig schoolhoofd op de St. Lukasschool in Osdorp destijds ook voor zijn werkkamer had aangeschaft. Maar dat vond ik maar niks...

Ik liet twee foto's tot een poster vergroten, op spaanplaat monteren en van een schilderijlijst voorzien. Eén afbeelding betrof het schoolgebouw vlak na de opening in 1914 met de banpaal op de voorgrond en de St. Pancratiuskerk op de achtergrond, de andere betrof het wintergezicht van Van Beerstraten op de voormalige katholieke en de nu protestantse kerk in 1659.

Beide afbeeldingen, die tot de sluiting van de school in 1988 de directeurskamer sierden, oogstten steeds de nodige bewondering bij de bezoekers. En bij bijzondere gebeurtenissen, zoals met kerst en de jaarwisseling, kreeg menigeen van mijn schoolrelaties dan ook een wenskaart van de kinderzegelactie toegezonden waarop het wintergezicht van Van Beerstraten stond afgebeeld.  

                  Twee historische afbeeldingen als wandversiering in de directiekamer destijds op de St. Jozefschool.

Achteraf vond ik de afbeelding op spaanplaat met de zwarte lijst tegenvallen: de bruintinten vond ik erg overheersen en van de zijkanten en de onderkant ontbrak een deel, omdat dat wegviel achter de lijst. Eén van de regelmatige bezoekers, de partner van een collega van De Driesprong, de school voor speciaal onderwijs die vanaf 1970 in een deel van ons schoolgebouw was gehuisvest, was desondanks zó verrukt van het wintergezicht aan de muur in mijn werkkamer, dat hij mij spontaan aanbood om kostenloos een meer natuurgetrouwe afbeelding op echt schilderijdoek te kopiëren en van een bijpassende lijst te voorzien. Het heeft even geduurd voor het klaar was, maar toen hij mij het schilderij overhandigde, was het alsof het om een originele Beerstraten ging! Probleem vond ik dat hij té echt leek om zo maar in school op te hangen en daarom kreeg hij bij mij thuis een ereplek. Volgens sommigen is-ie zelfs nog mooier dan het origineel in het Rijks, maar ja, smaken verschillen nu eenmaal...

Het schilderij in mijn privébezit, een kopie van het origineel in het Rijksmuseum.