Een schoolreisje met gemengde gevoelens

Gepubliceerd op 24 mei 2023

Voorjaar 1973 kwam in zicht. Sinds de kerstvakantie draaiden mijn collega Tieke en ik al weer enkele maanden onze combinatieklas, resp. klas 2+3 en klas 4+5. Steeds meer raakten wij vertrouwd met de nieuwe en - aanvankelijk als zwaar ervaren - situatie van een grote dubbelklas met ruim 40 leerlingen.

Om het tijdsbeeld van dat jaar in herinnering te roepen: een zeer zware storm op 2 april richtte veel schade aan. De kinderen in mijn klas spraken opgewonden over de glasschade thuis aan hun tuinderskassen. En het zendschip van Radio Veronica belandde die nacht stuurloos op het strand van Scheveningen. Duizenden mensen bezochten deze plek met enorme files tot gevolg. En omdat Radio Veronica een belangrijk deel van mijn jeugdjaren uitmaakte, was ik uiteraard ook van de partij in deze file bij deze gedenkwaardige plek. Mijn schoolhoofd Gerard Nijman vertelde me met zijn zoon die avond zelfs naar Zandvoort gereden te zijn om het stormgeweld aan de kust aan den lijve te kunnen ervaren, waarbij hij vertelde dat hij zijn zoon zó stevig vast moest houden, omdat hij anders door de stormkracht zou zijn weggeblazen. Code geel en rood bestonden toen nog niet, evenmin het advies om onder deze omstandigheden vooral niet de weg op te gaan...

De wilde seventies

1973 was ook het jaar waarin de rockopera Jesus Christ Superstar in première ging, alsmede de film Turks Fruit van Jan Wolkers: allebei voldoende aanleiding voor heel wat reuring in het medialand van die tijd. En op mijn school was het de eind 1971 aangetreden nieuwe ouderraad die voor opschudding zorgde en bruiste van ambitie. Dat bleek uit de talrijke plannen die zij voorstelden voor het organiseren van excursies, schoolreisjes en buitenschoolse activiteiten. Om te weten te komen hoe hun achterban van ouders over al deze plannen zou denken, had de ouderraad in oktober 1971 al een enquête onder alle ouders gehouden. Ik herinner me nog dat dit initiatief onder een deel van het personeel flinke irritatie opriep. Dat leidde toen tot een inderhaast bijeengeroepen teamvergadering waarin een brief werd geformuleerd die er op neer kwam dat over het uitgaan van deze enquête toch eerst wel met het schoolteam overlegd had mogen worden.

Een van de plannen van de nieuwe ouderraad betrof de invoering van het schoolreisje. Dat botste met de opvatting van het schoolhoofd dat mordicus tegen een schoolreisje was. Enerzijds had hij een financieel bezwaar om in één dag zoveel geld daaraan uit te geven, anderzijds ging het vooral om de risico's van zo'n dag en de verantwoordelijkheid voor de kinderen. In 1972 wist mijn schoolhoofd het schoolreisje nog af te houden (in plaats daarvan kwam de traditionele sportdag), maar in 1973 voerde de ouderraad de druk op om te doen wat op andere scholen wél een traditie was. Uiteindelijk werd een compromis met de ouderraad bereikt: geen busreis naar een pretpark, maar een boottocht naar Avifauna in Alphen aan den Rijn. 

En zo gingen we dan op dinsdag 15 mei met de hele school aan boord van het dubbeldekschip dat aan de overzijde van de ringvaart in Badhoevedorp lag aangemeerd. Uitgezwaaid door de ouders ging de tocht over de ringvaart richting Schiphol-Oost, Aalsmeer, de Westeinderplas en de Braassemermeer om na zo'n twee uur varen aan te meren bij Avifauna.

Vogelpark en speeltuin

Eenmaal van boord maakten we per klas een wandeling langs alle in- en uitheemse vogels. Ik weet nog dat mijn schoolhoofd zijn leerlingen daarbij er nadrukkelijk op wees dat van alle dieren de mannetjes er toch maar veel mooier uitzagen dan de vrouwtjes. De wandeling langs alle kooien kon de leerlingen echter niet snel genoeg gaan, want er lag nu eenmaal een speeltuin met diverse kermisachtige attracties te lonken. 

Botsauto's als topattractie

De hoogsteklassers stortten zich vervolgens massaal op de topattractie: de tent met de botsauto's. Zo ook een van mijn leerlingen, A.B., een 10-jarig meisje dat sinds kort de tussentijdse overstap had gemaakt van een school uit Badhoevedorp. Vol vervoering bestuurde zij haar botsauto, daarbij belaagd door klasgenoten om - uiteraard - te botsen. Helaas liep dat verkeerd af. Met haar gezicht belandde zij op het stuur (gordels bestonden toen nog niet!) en nóg zie ik dat zij daarbij haar tanden verloor die door de lucht vlogen en op de baan terecht kwamen: drie in totaal!

Tanden verzamelen

Alles bij elkaar een afschuwelijk moment waarna wij als leerkrachten de baan oprenden en alle botsauto's door de beheerder stroomloos werden gezet. A. schreeuwde het uit, haar gezicht onder het bloed. De vrouw van het schoolhoofd ontfermde zich over haar en verzamelde de tanden die op de baan lagen. Ik stelde mijn zakdoek beschikbaar waarin de tanden werden gewikkeld waarna het slachtoffertje naar de ehbo-post werd gebracht. Terwijl daarbinnen van alles gebeurde, wachtte ik buiten bij de deur, ook om andere kinderen op afstand te houden. Eenmaal weer buiten werd duidelijk dat A. naar het ziekenhuis moest. Nijman en zijn vrouw stapten met A. in een inderhaast opgeroepen taxi die vervolgens met spoed wegreed. Ik weet nog dat wij als collega's met de leden van de ouderraad verbijsterd achterbleven, waarna een van de moeders van de ouderraad mij toesprak: "Nu bent u degene die de leiding moet overnemen." 

Patat en ijs

Met de leden van de ouderraad regelde ik vervolgens de uitdeling van de patat aan de leerlingen waarna we afspraken dat iedereen zich weer om half 3 moest verzamelen voor een ijsje en de terugreis. Ik herinner me nog dat dit echt niet later mocht, want we moesten beslist vóór half 5 de draaibrug bij Schiphol-Oost gepasseerd zijn, daar deze na die tijd niet meer open zou gaan. De rest van de dag bleef het incident echter als een donkere wolk boven deze fraaie lentedag hangen waarbij we ons telkens afvroegen hoe het met A. en haar drie uitgevallen tanden verder zou verlopen. Mobiele telefoons bestonden nog niet, waardoor ik pas 's avonds mijn baas thuis kon opbellen om naar de afloop te informeren. Hij vertelde me dat de taxi naar een ziekenhuis in Amsterdam was gereden en daar werden toen ook haar ouders ingelicht. Ik weet nog dat Nijman mij vertelde dat zijn grootste frustratie die dag was dat hij en zijn vrouw keer op keer moesten ervaren dat de hulpverleners in het ziekenhuis hun verantwoordelijkheid voor de aanpak van het gebit niet wilden of durfden te nemen. Ik had het echt met mijn baas te doen toen ik besefte onder welke druk hij die middag moest hebben gestaan om dit af te wikkelen en om met A. op deze wijze bij haar ouders thuis te moeten komen. En daarbij dan nog te bedenken waarom hij al die jaren weerstand had tegen schoolreisjes en het nu bij de eerste keer dus al helemaal verkeerd afliep...! 

Schoolreisje jarenlang taboe!

Ik kan me niet herinneren dat met de ouderraad daarna nog is gesproken over het schoolreisje. En ik denk dat in de ouderraad niemand het woord schoolreisje nog in de mond durfde te nemen. Het zou in ieder geval nog 8 jaar duren eer het schoolreisje weer ter sprake werd gebracht...! Wat wél weer elk jaar werd georganiseerd was de sportdag ergens in juni, een traditie die al jaren in zwang was en plaats vond in de plaatselijke speeltuin. In 1974 wilde de ouderraad daarin een stapje verder gaan door de sportdag te houden in het nabijgelegen openluchtbad, bekend onder de naam het Köhlerbad, het Sloterbad of het Akerbad. Ik weet nog dat dit voorstel van de ouderraad niet echt door het schoolhoofd in dank werd afgenomen, maar dat hij er uiteindelijk toch zijn fiat aan gaf. Mede door het zeer fraaie weer werd deze sportdag een groot succes.

Een schoolreis onder voorwaarden

Tijdens een ouderraadsvergadering in 1981 was-ie daar plotseling weer: het voorstel voor een schoolreisje! Ik was toen zelf inmiddels 5 jaar directeur nadat Nijman in 1976 was overleden en ik daarvóór tijdens zijn ziekte 1,5 jaar waarnemend hoofd was geweest. Niemand van de huidige ouderraadsleden had de gebeurtenis in 1973 meegemaakt. Daarom bracht ik de hele historie rond het ontbreken van het schoolreisje toch maar even uitgebreid ter sprake. En dan vooral de verantwoordelijkheid die we als school daarmee op ons laden. Met name de zojuist aangetreden nieuwe voorzitter van de ouderraad toonde zich een sterk voorstander van een schoolreisje. Uiteindelijk stemde ik als directeur in met een schoolreisje door er twee voorwaarden aan te verbinden. De eerste was om voor de keus van het schoolreisdoel met een delegatie van leerkrachten en ouders op een zaterdag in maart enkele pretparken te gaan verkennen op o.a. hun veiligheid. Als tweede voorwaarde dat er iemand met een auto achter de bussen aan zou rijden om in een noodgeval te kunnen gebruiken. Want dat was in 1973 een heus gemis gebleken. Bovendien had de taxirit van Alphen aan den Rijn naar Amsterdam 150 gulden gekost, voor die tijd een astronomisch hoog bedrag waar iedereen toen van schrok, kan ik me nog herinneren. Vanaf 1981 hadden we daarom bij elk schoolreisje altijd een 'volgwagen', zoals deze min of meer gekscherend werd aangeduid.

Een volgwagen

De delegatie die in 1981 drie schoolreisdoelen had verkend kwam op school terug met een unaniem advies voor Drievliet in Rijswijk: immers compact, overzichtelijk, geen onveilige attracties zoals botsauto's en in drie kwartier bereikbaar. Ik stelde voor om mijn eigen auto als volgwagen in te zetten tegen vergoeding van de benzinekosten. En voor alle zekerheid had ik stiekem de route van Drievliet naar een naburig ziekenhuis opgezocht en in mijn hoofd opgeslagen. Navigatie bestond toen immers nog niet. Daarmee zou niets ons nog in de weg kunnen zitten. Als directeur zou de eerste schoolreis onder mijn verantwoordelijkheid alleen nog maar een succes kunnen worden..., dacht ik...

De kettingbrug als uitdaging om rennend zo droog mogelijk de overkant te bereiken.

Een fatale uitglijer

Drievliet bleek goed aan te slaan bij kinderen en begeleiders: een combinatie van een ouderwetse speeltuin met veilige kermisachtige attracties. Een uitdagend speelobject was de zogeheten kettingbrug: aan elkaar geketende planken die door een laagje water liepen waarover je naar de overkant rende. Het risico om uit te glijden nam toe naarmate er meer overstekers tegelijk waren. Een van de jongens, H. uit de hoogste klas, gleed echter uit en kwam ongelukkigerwijs met zijn knie tussen twee planken klem te zitten. Een gapende bloedwond was het gevolg. De ehbo-post van Drievliet adviseerde naar de eerstehulppost van het ziekenhuis te gaan. Gelukkig was de moeder van H. als begeleidster mee, wat alles makkelijker maakte. Binnen 10 minuten was ik met mijn auto, H. en zijn moeder in het ziekenhuis en na enkele hechtingen en een stevig verband zat de patiënt een uur later weer in Drievliet, weliswaar voor de rest van de dag uitgeschakeld, op het terras onder het genot van een privéconsumptie. Mijn volgwagen bleek een gouden greep!

Opmerkelijk detail: H. was de zoon van de voorzitter van de ouderraad die zó had gestreden vóór herinvoering van het schoolreisje. Hij schoot me bij terugkeer op school hierover aan en het feit dat dit juist zijn eigen zoon moest overkomen vatte hij supersportief op en hij bedankte me voor de inzet van de volgauto, de snelle rit naar het ziekenhuis en de geslaagde dag voor alle overige kinderen!

De bussen die niet kwamen

Mijn ervaring is dat schoolreisjes staan of vallen met een goede organisatie vooraf. Enkele jaren later stonden we met de hele school te wachten op de komst van de autobussen. Kwart voor 9 stond het vertrek gepland naar de Efteling. Toen na 10 minuten geen van de bussen zich liet zien, besloot ik te gaan bellen. Tot mijn ontsteltenis hoorde ik dat bij de busmaatschappij niets bekend was omtrent gehuurde bussen. Gelukkig had ik de schriftelijke bevestiging bij de hand. Er volgden enkele minuten stilte. Het zou me toch niet overkomen dat ik ten overstaan van kinderen, collega's en ouders bekend zou moeten maken dat de schoolreis niet door zou gaan! Na enkele minuten wachten die ik als de dodelijkste uit mijn loopbaan ervoer kwam het verlossende woord: een misverstand, hun fout! Er zouden met de grootste spoed buschauffeurs van huis worden opgeroepen om alsnog iedereen op te halen. Met de bevestiging in mijn hand maakte ik tot mijn opluchting buiten e.e.a. bekend. Om 10 uur arriveerden de bussen en ging het alsnog richting Efteling. Ik maakte meteen de afspraak met chauffeurs en ouders dat we door dit geintje één uur later dan gepland terug zouden komen. Sindsdien belde ik voortaan elk jaar daags vóór het schoolreisje de busmaatschappij nog eens extra op om de reeds vastgelegde afspraak nogmaals te checken...

Op tijd weer terug!

Op een van mijn volgende scholen waar ik later directeur was deed zich bij het schoolreisje een nieuw probleem voor, nl. hoe krijg je alle kinderen in een groot pretpark weer op tijd bij elkaar voor de terugreis? We waren toen in de Efteling. De afspraak was: om half een verzamelen voor de lunch bij de Python. Daar was namelijk een snacktent met overdekte picknicktafels waar jassen en tassen onder toezicht werden verzameld. Voordat na de lunch iedereen weer het park in mocht, werd de afspraak voor het verzamelen voor de terugreis nog eens extra in alle oren geknoopt, nl. om half 4 weer bij de Python. Daar werd dan op ijs getrakteerd waarna de wandeling naar de bussen volgde. Van groep 7 bleken 4 leerlingen te ontbreken. De buschauffeurs gaven aan dat wachten extra geld zou kosten. Ik gaf mijn groep 7-leerkracht daarom de opdracht bij de Python te blijven wachten om -hopelijk- alsnog met de ontbrekende kinderen ons achterna naar de bus te snellen, óf als dat niet meer zou lukken om dan met het openbaar vervoer terug te komen. Het laatste bleek noodzakelijk: de leerkracht en de 4 achterblijvers arriveerden met achtereenvolgens streekbus, trein en tram tegen 8 uur bij school. Het lange wachten bij de topattracties had hen de das omgedaan. En... voor het eerst was er géén volgauto, omdat de Efteling borg stond voor eventueel vervoer naar een ziekenhuis. Daarom werd de volgauto weer in ere hersteld en... niet vergeefs, want meteen het jaar daarop bleken er opnieuw drie telaatkomers te zijn bij de terugreis!

Een alternatieve schoolreis

Op mijn derde en veel grotere school waar ik directeur was delegeerden we veel taken aan commissies die jaarlijks van samenstelling wisselden. Zo'n commissie had verregaande bevoegdheden in de uitvoering van zijn plannen. Behalve in het geval dat de schooldirectie zijn uiteindelijke verantwoordelijkheid voor de gekozen opzet niet kon geven, lag de keus bij de commissie. Als voorbeeld hierbij gaf ik altijd: als de Commissie Kerstviering zou voorstellen om in alle kerstbomen echte kaarsen te laten branden, zou ik als directeur mijn veto uitspreken. Zo was er een Commissie Schoolreis bestaande uit enkele leerkrachten en ouderraadsleden. In 2006 stelde deze commissie voor om het schoolreisje eens over een andere boeg te gooien: geen pretpark zoals altijd, maar iets waarbij natuurbeleving, sociaal en creatief samenzijn op de eerste plaats zouden komen. Het werd een schoolreisje onder leiding van de Natuurschool waarbij we naar Noordwijk gingen in twee groepen: 's morgens de ene helft op het strand met een sleepnet door de branding, 's middags creatief knutselen met natuurproducten in de duinen. Halverwege de dag werden beide groepen geruild. Het plan kreeg in het team aanvankelijk matig bijval. Omdat er qua veiligheid geen beren op de weg waren, respecteerde uiteindelijk iedereen de keuze, ook al omdat het systeem van jaarlijks wisselende commissies juist de bedoeling had om variatie in aanbod te bewerkstelligen. De meeste ouders en leerkrachten reageerden op het plan in de zin van: "Het is ook weer iets anders dan gebruikelijk en het zijn activiteiten die de kinderen normaliter nooit meemaken."

Bekocht

Echter op de dag zelf bleek er een gebrek te zijn aan het toegezegde aantal activiteitenbegeleiders vanuit de organiserende Natuurschool waardoor de uitvoering van de activiteiten moeizaam verliep. Het was vooral het fraaie weer dat er voor zorgde dat de kinderen zich alsnog op het strand konden vermaken met al datgene dat niét onder de Natuurschool viel. Toen na terugkeer ook nog eens duidelijk werd, dat dit het duurste schoolreisje ooit was, kwam er een pittige evaluatie richting de Natuurschool, te meer daar juist de inzet van hun personeel het schoolreisje zo duur maakte. Het excuus van de Natuurschool voor hun personeelsgebrek die dag wilden wij graag omgezet zien in een passende korting op de betaling. Met verwijzing naar de kleine letterjes werd dit echter niet gehonoreerd. Unaniem voelden we ons bekocht door lieden die het organiseren van schoolreisjes op deze bedenkelijke wijze tot een lucratief verdienmodel bleken te maken! Dit was eens, maar nooit weer. Het jaar daarop werd het unaniem weer de Efteling!

Het verplichte opstel

Terug naar het schoolreisje van 1973. Na terugkeer op school was het 50 jaar geleden heel gebruikelijk om de leerlingen de volgende dag een opstel te laten schrijven over hun schoolreis, een welhaast verplicht nummer na elke schoolreis! Ik weet dat veel leerlingen dit een aantrekkelijke opdracht vonden, zeker als zij daarna hun verhaal aan de hele klas mochten voorlezen. Hetzelfde gold ook nog eens voor de tekenles.

Eenzelfde opdracht kreeg ik van mijn schoolhoofd die graag van mij een verslag wilde voor de schoolkrant. Dat je in dit verslag hieronder niets over het ongeval zult aantreffen, is echter iets waartoe toen in goed overleg werd besloten...