Nostalgische kerk/school-excursie in Zuid
Gepubliceerd op 22 januari 2020
Terug naar onze roots. Dat zou je het thema kunnen noemen van mijn oud-klasgenoot Paul van der Heijden en ik tijdens ons bezoek vandaag aan onze oude lagere school. Van 1956 tot 1962 zaten we beide op de Petrus Canisiusschool in de Cornelis Krusemanstraat in Amsterdam-Zuid. En een bezoek aan de naastgelegen St. Agneskerk mocht daarbij uiteraard niet ontbreken, al was het alleen maar omdat bij bijna alles in de jaren '50 en '60 school en kerk hand in hand gingen.
Kwart voor 12 hadden we deze woensdag 22 januari afgesproken voor de ingang van de kerk. Om 11.50 uur zou de kerk uitgaan en konden we binnenlopen zonder de kerkdienst te verstoren, want rondlopen tijdens de dagelijkse mis was niet gewenst, zo werd mij meegedeeld. Maar... hoor ik u zeggen, elke dag een kerkdienst, komt dat nu nog voor? Jazeker, de Agneskerk is elke ochtend open waar dagelijks de mis wordt opgedragen, zoals dat vroeger werd genoemd. En dat 'vroeger' slaat ook op de wijze waarop sinds 2008 de kerkdiensten in de Agnes elke dag plaats vinden: precies volgens de oude ritus van vóór de vernieuwingen van het Tweede Vaticaans Concilie, dus van vóór 1964. Wie die tijd nog heeft meegemaakt -wij in ieder geval wél- voelt zich weer helemaal terug in die tijd van bijna 60 jaar geleden.
Weer even terug op de koorzolder
Als oud-parochianen hebben Paul en ik heel wat voetstappen in deze kerk liggen: naast uiteraard alle zondagen en de schoolmis twee keer in de week Paul daarbij ook nog als koorzanger en ik later als lid van het jongerenkoor. Vandaar dat we vandaag nog eens op de koorzolder wilden kijken. En toen inderdaad om tien voor twaalf de kerkgangers naar buiten kwamen, spoedden wij ons naar binnen. De dienstdoende koster annex misdienaar ontsloot voor ons de trapopgang en even later stonden we in het repetitielokaal boven de sacristie en vervolgens op de koorbalustrade die net als toen, een fantastisch uitzicht biedt op zowel het altaar als op het kerkvolk in het middenschip. In gedachten zagen wij organist Jules Cuypers weer achter het orgel zitten en Jan de Hoog als dirigent de toen uiteraard Latijnse gezangen weer leiden. En van Jan de Hoog wisten wij allebei nog dat hij in de Lomanstraat woonde, getrouwd was met een zus van Mies Bouwman en dat hij op onze school muziekles kwam geven met zijn draagbaar orgeltje. Ook de pastoor en de kapelaans hadden hun vaste weekmomenten waarop zij in de klassen de katechismusles verzorgden. En dan was er natuurlijk de schoolmis twee keer in de week (dinsdag en vrijdag om 8 uur) en niet te vergeten de maandelijkse schoolbiecht.
Vervolgens maakten we een ronde door de kerk. Opvallend is de vochtschade die het gebouw aan alle kanten heeft aangetast. Maar volgens de pastoor is de kerk bijna weer volledig water- en winddicht en kan nu het drogen en herstellen van de binnenmuren beginnen. De kerk is zowel een gemeentelijk als rijksmonument, zodat daarmee de jarenlange dreiging van sloop definitief is afgewenteld. Als parochiekerk is de Agnes in 2008 opgeheven en het is aan de priesters van de St. Petrusbroederschap te danken dat de kerk een nieuwe functie heeft gekregen om met instemming van paus en bisschop de traditionele liturgie te praktiseren. En dat blijkt (om het commercieel en wat oneerbiedig te formuleren) een gat in de markt te zijn, want wekelijks komen hiervoor zo'n 150 kerkgangers uit het hele land, jong en oud, naar de Agnes. In september kon daardoor dan ook het 100-jarig bestaan van de kerk worden gevierd bij gelegenheid waarvan een jubileumboek is uitgegeven. Wil je meer over deze kerk weten, kijk dan op https://www.agneskerk.org/
Zicht op en vanaf de koorbalustrade
Na afscheid te hebben genomen van pastoor en kapelaan die ons even uitnodigden in de keuken van de pastorie, togen we naar onze voormalige lagere school waar we van 1956 t/m 1962 klas 1 t/m 6 doorliepen. Van buiten nog steeds een symmetrisch gebouw: rechts de voormalige jongensschool, de Petrus Canisius, links de voormalige meisjesschool, de St. Theresia, met als schoolhoofd resp. de heer Schaap en juffrouw Walta. Hoewel de school midden jaren '80 inwendig ingrijpend is verbouwd (het is nu één school), zijn vooral in het trapportaal nog diverse elementen gespaard gebleven: de trap, de trapleuning, en dan vooral de glas-in-loodramen waaruit het stichtingsjaar (1929) en de denominatie nog steeds duidelijk zijn af te lezen...
En dan natuurlijk op zoek naar de lokalen waar we daadwerkelijk hebben gezeten. Van de zes jaar hebben we er twee in een dependance doorgebracht: de tweede klas in de Des Présstraat, de vierde in de Baarsstraat. We zijn immers kinderen van de zogeheten geboortegolf en aangezien zowel de jongens- als de meisjesschool slechts 7 lokalen telden, moest in onze tijd een beroep op omliggende schoolgebouwen worden gedaan. Onze eerste klas bleek nu een kleutergymzaal te zijn geworden, de voormalige derde en de vijfde klas aan de voorzijde waren in gebruik of op slot, maar in onze voormalige zesde klas op de tweede etage aan de achterzijde troffen we een jonge leerkracht aan die een zogeheten nieuwkomersklas bestierde. Uitgebreid vertelde hij ons over de nieuwkomersproblematiek van deze school: leerlingen die rechtstreeks uit het buitenland komen, de Nederlandse taal eerst nog moeten leren, a.h.w. nog moeten inburgeren, en dat met 18 leerlingen van groep 3 t/m 8 in één klas! En het lerarentekort had er onlangs nog voor gezorgd dat van 3 nieuwkomersklassen er 2 waren gemaakt. Ga er maar aan staan! Opvallend hoe enthousiast en gedreven deze meester William, maar ook de andere leraren en leraressen over hun beroep spraken. Eén ding in deze tijd van lerarentekort is wel duidelijk: we moeten zuinig zijn op deze mensen en ze verdienen wat mij betreft méér dan ze verdienen...!
Onze 6e klas uit 1961-62 is nu een nieuwkomersklas
Op de zolderverdieping nu 4 volwaardige lokalen
In gesprek met de leerkrachten over toen en nu
Behalve leerling van 1956 tot 1962 was ik in het schooljaar 1969-1970 als student aan de kweekschool, later Pedagogische Academie Magister Vocat, stagiaire op deze school en van 1990 tot 1995 directeur. Lees hierover mijn verhaal op https://www.theodurenkamp.nl/artikelen-1/leerling-en-directeur-op-dezelfde-school
Toen de overheid in de 90-er jaren de instandhoudingsnormen verhoogde, kwam in 1995 het moment waarop de school zou moeten worden gesloten. Met als nieuw minimum 194 leerlingen om in stand te kunnen blijven haalden we dat met 165 leerlingen niet. Als oplossing werd de school als dependance overgedragen aan het schoolbestuur van de St. Jan de Doperschool. Na een fusie, enkele jaren later, met de Groen van Prinstererschool in de Veerstraat en de Elout van Soeterwoudeschool in de Speerstraat kwamen de leerlingen van deze twee scholen allemaal naar de Krusemanstraat en werd de schoolnaam De Elout. Tegelijkertijd werd de katholieke richting van de school en van de twee toegevoegde prot.-chr. scholen omgezet in een oecumenische.
Metamorfose
Sinds de overdracht van de school in 1995, waarna ik als directeur overstapte naar de St. Catharinaschool in de Rivierenbuurt, was ik nooit meer op mijn oude lagere school geweest. Vandaag na 25 jaar hier weer terug trof ik een fors gewijzigde school aan met zowaar vier nieuwe lokalen: twee op de voormalige zolder onder het schuine dak en twee op het platte dak erachter en een fantastisch ingerichte speelplaats. Daarop uitkijkend kwam mij een oude herinnering boven: in de eerste klas keken we uit op deze speelplaats die vanwege de aparte jongens- en meisjesschool werd gescheiden door oude, hoge populieren en betonpaaltjes met ijzerdraad. Begin 1957 moesten de populieren worden gekapt en mochten we met de hele klas voor het raam kijken naar de vallende bomen. Vervolgens verdween ook het smalle groenstrookje met het hek en werd de bestrating doorgetegeld. Om tóch de grens tussen jongens- en meisjesspeelplaats aan te geven kwam er een rij rode fietspadtegels. We mochten daar uiteraard niet overheen. Hoeveel indruk deze rode 'demarcatielijn' op de leerlingen tot en met begin jaren '70 heeft gemaakt, blijkt wel uit de vele herinneringen en opmerkingen hierover op www.schoolbank.nl
Pas begin jaren '70 werd de school geleidelijk aan gemengd via een opschuifregeling van telkens één jaar waarbij de naam Theresia verdween ten gunste van de Petrus Canisius. Om vanaf 1995 dus via St. Jan de Doper daarna weer te veranderen in Elout.
En terwijl de leerkrachten op deze 'vrije' woensdagmiddag in hun lokalen werkzaam bleven, verlieten wij stilletjes het nagenoeg verlaten schoolgebouw richting Café Anne en Max op de Amstelveenseweg hoek Veerstraat om als pensionado's ons de lunch goed te laten smaken...
Alle foto's: Theo Durenkamp. Vergroot de foto's door er op te klikken.