Gepubliceerd op 17 februari 2023

Februari 1973: inmiddels draaiden mijn collega Tieke en ik zo'n maand onze combinatieklas van elk ruim 40 leerlingen. Langzaamaan maakten wij ons de specifieke werkwijze steeds meer eigen. Een stevige voorbereiding voor elke schooldag de avond ervoor en een consequente aanpak op de dag zelf zorgden ervoor dat we konden 'overleven'.

Ik weet nog dat er binnen de school een sfeer heerste alsof we aan een soort van noodsituatie het hoofd moesten bieden en dat we daarin koste wat kost moésten en ook wílden slagen. Na zo'n maand leefde bij ons het idee dat we een topprestatie aan het leveren waren, getuige de meelevende en waarderende reacties van zowel binnen als buiten de school. Dat deed ons goed. Vooral in die tijd heb ik geleerd hoe belangrijk het is -toen ik later zélf schoolhoofd was- om belangstelling voor en medeleven bij het werk van onderwijsgevenden te tonen, zeker onder moeilijke omstandigheden.

Tijdens de eerste ouderraadsvergadering na de kerstvakantie plaatste een van de ouders op de agenda het punt 'een groter lokaal voor de heer Durenkamp'. Zij en enkele andere ouders vonden mijn lokaal namelijk wel heel erg vol. Gesuggereerd werd om van lokaal te wisselen met het grotere lokaal van klas 6 in de nieuwbouwvleugel. Noch het schoolhoofd noch ikzelf voelden hiervoor...

'Onze Lieve Vrouw...'

Het schoolbestuur had halverwege januari nóg eens met het ministerie over onze schoolsituatie overlegd, echter zonder resultaat. Maar het schoolbestuur kwam nu toch zelf met een lichtpuntje. Het aantal lesuren voor gymnastiek door een vakleerkracht, dat begin schooljaar was gehalveerd, werd nl. van één dag tot twee dagen uitgebreid. Nu hoefden de klassenleerkrachten niet langer zelf één keer per week een gymles te geven, naast de andere gymles door de vakleerkracht. Omdat de gymlessen vanaf klas 3 gesplitst waren voor meisjes en jongens, en de handwerkles voor meisjes samenviel met de gymles voor jongens, betekende dit dat elke klas één lesuur per week in zijn geheel was 'uitbesteed'. Maar het grote nieuws was dat zowel voor klas 2+3 als klas 4+5 voor één dag per week een leerkracht werd toegekend die een van de twee klassen overnam. Voor mij betekende dit dat ik voortaan elke donderdag klas 5 alleen had en mijn collega Tieke op maandag klas 2 apart had. Onze collega José de Leeuw uit Badhoevedorp, die deze ondersteunende rol in combinatieklassen nog jaren heeft vervuld, werd hiervoor door ons zó op handen gedragen dat zij hiervoor langzamerhand de titel 'Onze Lieve Vrouw van Altijddurende Bijstand' verwierf; een titel die op een katholieke school als de onze zeker niet misstond...! 

Informatie aan ouders

Ik weet nog dat het verschijnsel combinatieklas niet alleen de leerkrachten, maar ook de ouders zwaar op de maag lag. Schoolhoofd Nijman kwam er daarom in de schoolkrant uitgebreid op terug. In één artikel legde hij uitvoerig uit hoe de regeling voor het vaststellen van het aantal leerkrachten in elkaar stak. Ook gaf hij een verklaring voor het teruglopend leerlingenaantal: niet omdat ouders hun kinderen van school weghaalden, maar door de kleinere gezinnen. Hadden we eerder vooral kinderen uit gezinnen met 8 tot 14 kinderen, later waren het vooral gezinnen van 2 of 3 kinderen. In een ander artikel schreef hij uitvoerig hoe de inzet van de leerkrachten zó was geregeld dat elk 'vrij' uur van een leerkracht werd benut ten behoeve van verlichting in de combinatieklas.

In de schoolkrant legde het schoolhoofd uitvoerig uit hoe het aantal leerkrachten op een school wordt bepaald en waarom het aantal leerlingen op onze school minder werd (links). In het tweede artikel gaat hij in op de inzet van alle leerkrachten om de combinatieklassen te ondersteunen (rechts). Klik op de brieven voor een vergroting.

Landelijk protest

Niet alleen op schoolniveau hielden de overvolle klassen ons bezig, ook op landelijk niveau was dat zeker het geval. Bedenk dat het een periode was waarin steeds nieuwe bezuingingen het onderwijs troffen die zeker nog zouden voortduren tot eind jaren '80. Begin jaren '80 kwamen daar zelfs nog salariskortingen overheen!

Het waren dan ook de onderwijsbonden die flink van leer trokken en de regering er steeds weer op wezen dat zij beloftes over klassenverkleining keer op keer niet nakwam. En dat terwijl er toen ruimschoots voldoende onderwijsgevenden waren. Sterker nog, er was een overschot en werkloosheid lag steeds meer op de loer. Hoe anders is dat vanaf eind jaren '90 komen te liggen, terwijl het onderwijs op dit moment écht lijdt onder een verontrustend lerarentekort!

Welke actie?

Half maart 1973 barst de bom en roepen de onderwijsbonden op tot actie. In onderstaande brief aan onderwijsgevenden geven 10 Amsterdamse onderwijsorganisaties hun achterban 9 verschillende suggesties om dat protest te organiseren. Op onze school besloten wij unaniem óók in actie te komen. Immers als de nood érgens zichtbaar was, was het op onze school. Ik weet nog de tweestrijd waar elk van ons mee worstelde in de zin van: "We hébben het al loeiend druk om ons onderwijs overeind te houden en eigenlijk kunnen we deze extra actie er niet bij hebben. Maar we moéten wel, want dit is juist de kans om op te komen voor verbetering van onze situatie." Daarom besloten we tot een actie die in ons geval behapbaar zou zijn, namelijk door suggestie 4 en 5 gecombineerd uit te voeren. 

Klik op 'Download' om de tekst te openen waarin wordt opgeroepen tot actie tegen de klassengrootte.

Letters op het raam

In onderwijsland heerst van oudsher terughoudendheid om kinderen in te zetten voor protestacties. Het wordt snel gezien als misbruik van leerlingen die voor een karretje worden gespannen. Maar in het geval van dit protest tegen overvolle klassen lag dat anders. Het ging immers de leerlingen zélf juist wél aan om hiertegen te protesteren. Geen ouder die er moeite mee had. Zelf zat ik enkele dagen te spinnen op een protesttekst voor op de ramen van mijn leslokaal. Welke tekst moet het worden en hoe breng ik dat duidelijk zichtbaar aan op beide ramen? Ik begon met het tellen van het aantal raampjes in de twee raamkozijnen. Dat waren er 40, dus dat betekende dat er 40 letters aan de binnenkant konden worden opgeplakt. Maar dán de tekst nog en wel zó dat de woorden op een logische wijze konden worden afgekort. Uiteindelijk werd de tekst: Regering, geef kleinere klassen. Het was in ieder geval een korte, kernachtige boodschap die bij de landelijke actie paste. De letters pasten precies in de vakverdeling van beide ramen en de noodzakelijke afkortingen gaven geen problemen. Per bank van twee leerlingen deelde ik één groot tekenvel uit en samen tekenden de leerlingen daarop de omtrek van één letter die, na mijn goedkeuring wat betreft grootte en dikte, door beide leerlingen werd ingekleurd. Het ophangen gebeurde pas na schooltijd, omdat er een hoge trap aan te pas moest komen waarvoor de rij banken bij het raam moest worden opgeschoven. De volgende ochtend kon iedereen het resultaat aanschouwen. De vellen zijn zeker nog enkele maanden blijven hangen tot de komst van de glazenwasser. Dat het in de klas daardoor wat donkerder was, was geen probleem...

Zo zag de protesttekst op mijn leslokaal eruit. Hoewel dit niet de originele foto uit maart 1973 is, is de verdeling van de letters over de raampartij exact dezelfde. 

Schoolvoetbal

Ondanks de zwaarte en de urenomvang die een combinatieklas eiste, maakte ik ook nog tijd voor andere activiteiten die bij het schoolleven horen, zoals het schoolvoetbal. Als leerkracht had ik in de voorbereiding daarvan geen bemoeienis, omdat het schoolhoofd dit deed en een van de vaders coach was. Als combinatieleerkrachten werden wij hierbij -terecht- ontzien. Desondanks vond en vind ik het belangrijk om als leerkracht wél je belangstelling voor je leerlingen te tonen bij hun buitenschoolse activiteiten. Immers, als je als leerkracht ondanks alle drukte óók je leerlingen woensdagmiddag op het veld belangstellend volgt, krijg je dit daarna altijd weer positief terug tijdens je les en je dagelijks contact met je leerlingen. Ik ben er dan ook altijd bij geweest en legde hun verrichtingen vast op foto of dia. Het terugkijken hiervan later (soms weken wachten totdat je fotorolletje vol was!) was dan ook steeds weer een feest.