Het tekort aan leerkrachten gaat meer en meer het nieuws beheersen. Sinds vorig jaar is er een speciale website, www.lerarentekortisnu.nl waarop je elke dag het tekort van gedupeerde scholen geregistreerd ziet met vermelding van de oplossing die men heeft toegepast: samenvoegen van klassen, onttrekken van personeel uit andere functies, maar ook het naar huis sturen van leerlingen.

Verkorte schoolweek

Gedurende mijn 45-jarige onderwijsloopbaan ben ik als schooldirecteur regelmatig geconfronteerd met het lerarentekort. Meestal ging het dan om plotselinge afwezigheid door ziekte, waarvoor niet of niet direct een invaller was te vinden. Maar ook in de schooljaren 2000 t/m 2002 was er een structureel lerarentekort zoals nu. Voor een aantal klassen moest ik toen zelfs een verkorte schoolweek invoeren. Zo was er een groep 7 die elke woensdag vrij was en had een groep 8 elke vrijdagmiddag vrij. En dat twee jaar lang!

Groep 7 en 8

Dat toen, net als nu in Leiden en Haarlem, juist groep 7 en 8 werden getroffen, had ook nog eens te maken met de moeilijkheid om leerkrachten te vinden voor precies deze twee hoogste groepen. Gedurende mijn onderwijsloopbaan bemerkte ik dat er drie oorzaken zijn waarom het zo moeilijk is om leraren te vinden voor groep 7 en 8. 

Ten eerste blijkt de leeftijd en mondigheid van oudere basisschoolleerlingen leerkrachten af te schrikken. Ten tweede blijkt ook het niveau van de leerstof mee te spelen waar niet elke leerkracht zich voldoende voor toegerust voelt. En als derde punt bestaat er weerstand tegen de verantwoordelijkheid voor alles wat bij groep 7 en 8 komt kijken voor de schoolkeus en overstap naar het VO. Daarnaast moet ik stellen dat op elke basisschool waar ik directeur was er óók leerkrachten zijn die zich juist zeer op hun plaats voelen in groep 7 en 8, en het liefst niets anders zouden willen. Echter, hun aantal is te beperkt om bij uitval op de inzetbaarheid van de overige teamleden te kunnen rekenen.

Gepensioneerden terug

Op mijn eerste school in Sloten, de St. Jozefschool waar ik directeur was, kreeg ik al snel te maken met uitvallers waarvoor niet meteen invallers beschikbaar waren. Toen mijn voorganger als schoolhoofd eind 1974 wegens ziekte uitviel en ik vanaf 6 december waarnemend hoofd werd, had ik het geluk een gepensioneerde leerkracht met bijna 50 jaar onderwijservaring op deze zelfde school voor de toenmalige klas 6 te krijgen. Hoewel hij zelf na de kerstvakantie wel verder wilde, wilde het schoolbestuur dat niet, zodat ik met veel kunst- en vliegwerk tijdens de kerstvakantie iemand moest zoeken die uiteindelijk de tweede dag na de kerstvakantie kon beginnen, zodat de gepensioneerde collega alleen de eerste dag na de kerstvakantie nog terugkwam. 

Onze Lieve Vrouw...

En ik had toen het geluk dat een parttime onderwijzeres met drie jonge dochters bijna altijd beschikbaar was om op de meest onverwachte momenten positief in te gaan op mijn telefoontjes in de vroege ochtend om in te vallen. Het leverde haar in de loop der tijd dan ook de welverdiende titel 'Onze Lieve Vrouw van Altijddurende Bijstand' op. Zo'n kwalificatie kon je toen uiteraard alleen op een katholieke school verwachten...

Zijinstromer

Tijdens het lerarentekort in de eerste twee jaar na de eeuwwisseling kwam de zogeheten 'zijinstromer' in beeld: mensen met een hbo-opleiding kregen een tweejarige spoedcursus op de PABO met tegelijkertijd een baan onder mentorschap van een collega. Ook daar heb ik gebruik van gemaakt om zodoende een klas te kunnen voorzien van een leerkracht. Zij is inmiddels een ervaren en succesvolle leerkracht, maar ik ken helaas ook diverse zijinstromers die in de jaren daarna weer even hard uitstroomden of zelfs moesten uitstromen! Om nog maar niet te spreken van de scheve ogen binnen het team omdat een zijinstromer meteen een hoog salaris kreeg dat immers moest aansluiten bij zijn/haar vorige baan om de overstap aan te moedigen.

Imago en animo

Snelle oplossingen voor het huidige lerarentekort zijn er nauwelijks. Het beroep aantrekkelijker maken door een beter salaris is een langetermijninvestering die beslist hard nodig is voor de toekomst, maar zal het probleem niet op de korte termijn oplossen. Een opleiding tot leraar duurt minstens 4 jaar en de uitstroom door pensionering is groter dan de instroom vanuit de opleidingen. Bovendien speelt daarnaast ook nog eens het probleem van de werkdruk, en dat werkt negatief op het imago van en de animo voor het vak. Er moet dus eerst heel wat gebeuren om het vak van leraar weer stevig op de kaart te zetten! De onderwijsorganisaties zijn onlangs hiervoor fors in actie geweest.

Noodverbanden

Op dit moment vervallen scholen bij een lerarentekort in noodverbanden. Ik kan ze vanuit mijn eigen praktijk allemaal opnoemen en kom ze nog steeds tegen als een klas leerlingen zonder leerkracht zit: een collega tijdelijk aan een andere functie onttrekken, leerlingen verdelen over andere groepen, klassen samenvoegen, de directeur voor de klas. En diezelfde directeur is dan op zondagmiddag of -avond alweer in het geweer om een invaller te zoeken na een zojuist binnengekomen ziekmelding. Maandagmorgen in alle vroegte kan ook nog! Wat is erger?

Rotklus

De meestal onverwachte ziekmeldingen waarvoor je vervolgens geen invaller kon krijgen, heb ik altijd de meest onplezierige kant van mijn directeursfunctie gevonden. Vooral ook omdat je de volgende dag je collega’s en leerlingen moet opzadelen met de vervelende gevolgen. Dat de problematiek van het lerarentekort nu al zodanig is verergerd dat een hele groep moet worden opgeheven, zoals onlangs in Leiden en Haarlem, is wel heel extreem. Je zal als kind voor je laatste schooljaar of zelfs voor je laatste trimester maar van school moeten veranderen…!

Oplossing voor nu?

Enkele oplossingen die op de korte termijn enig soelaas kunnen bieden:

- Parttimers vragen om meer te werken. Het basisonderwijs bestaat tegenwoordig namelijk bijna geheel uit parttimers. Eén of meer dagdelen per week erbij kan al verlichting bieden.

- Gepensioneerden inzetten? Er zijn er die wel enkele dagdelen zouden willen werken. En als hun dienstverband direct aansluit op hun pensioendatum is dat natuurlijk het meest ideaal.