Laatste tramrit naar Zandvoort

Gepubliceerd op 30 augustus 2020

Zaterdag 31 augustus 1957: de laatste dag van de schoolvakantie. Maandag 2 september zou de school weer beginnen en ging ik naar de 2e klas. Omdat de zaterdag in die tijd nog een gewone schooldag was en we (net als woensdag) alleen 's middags vrij waren, besloten mijn ouders van deze laatste vakantiedag iets bijzonders te maken. Het werd iets dat mij nog altijd in de herinnering is bijgebleven: een tramrit vanuit Amsterdam naar Zandvoort en retour. Dat werd een heel bijzondere ervaring. Het was niet alleen de eerste keer dat ik deze rit maakte, het was tevens de dag waarop de laatste ritten van deze tramlijn plaatsvonden. Want per 1 september 1957 werd de lijn, gestart in 1904, opgeheven.

Het eindpunt van de tram naar Zandvoort in de Spuistraat. Rechts op nummer 295 de wachtkamer met de kaartverkoop.

Mijn moeder ging die dag niet mee, zodat het uitstapje van mij (7) met mijn vader (39) en jongere broer (5) een echte mannendag werd. Het uitje was ook een beetje een compensatie voor de dagen dat mijn vader in die vakantieperiode in het ziekenhuis moest doorbrengen wegens een blindedarmoperatie. Ik herinner me nog ons bezoek aan het Onze Lieve Vrouwe Gasthuis waar mijn vader op een enorme mannenziekenzaal lag met aan weerskanten zo'n 10 bedden. En nóg ruik ik de doordringende lysollucht die je al direct bij de voordeur in de Eerste Oosterparkstraat tegemoet kwam. Verder bestond de vakantieperiode uit een logeerweek op de boerderij van familie in Brabant en drie weken deelname aan het vakantiedagkamp Licht en Lucht van de St. Agnesparochie: elke dag met de bus van Spijkers naar de Monnikenberg bij Hilversum, het landgoed van de Zusters Augustinessen waar in de bossen een tentenkamp de uitvalsbasis was voor allerlei vakantieplezier.

De Blauwe Tram met drie rijtuigen in de Raadhuisstraat op weg naar Zandvoort.

Drierailig spoor 

En zo vertrokken we die zaterdagochtend met lijn 2 naar de Spuistraat waar de Blauwe Tram, zoals in de volksmond genoemd, zijn beginpunt had. Het type tram had, vond ik, nét iets meer weg van een trein dan de GVB-trams. Ten eerste vond ik de voorzijde indrukwekkender en waren er meer tramrijtuigen aan elkaar gekoppeld. Bestonden de Amsterdamse trams in die tijd uit twee rijtuigen, de lijn naar Zandvoort had er drie of meer. Wat de tram ook bijzonder maakte was de spoorwijdte: ondanks dat de Blauwe Tram groter oogde, reed hij op een smalspoor van één meter breed. En omdat de GVB-trams een breder spoor hadden, lag er op het traject waarvan beide trams gebruik maakten een drierailig spoor. Een restant van dit bijzondere 'dubbele' spoor ligt nog steeds op de brug over de Singelgracht bij de de kruising Rozengracht/Nassaukade. Zelfs toen enkele jaren terug het tramspoor hier moest worden vernieuwd, is dit stukje driespoor bewust weer als herinnering teruggelegd...

Heen en weer in de Raadhuisstraat met onderaan de bocht naar de Spuistraat met het eind/beginpunt.

Tussen trein en auto

Nadat mijn vader in de wachtkamer van het tramkantoor de kaartjes had gekocht, zochten we een plek in een van de tramrijtuigen. Herinner ik me goed dat er banken waren die met fluweel waren bekleed? Er staat mij zoiets van bij, maar zeker weet ik het niet meer. Van de rit naar Zandvoort herinner ik me nog wel het stuk langs de Haarlemmerweg: aan de ene kant passeerde af en toe de trein, aan de andere kant reden de auto's op -jawel- een driebaans weg waarvan de middelste baan diende als inhaalstrook voor beide richtingen! Hollandse zuinigheid van destijds? Logisch dat dit natuurlijk niet altijd goed afliep! Enkele jaren na de opheffing van de tramlijn ontstond er extra ruimte die werd benut om de weg te verbreden naar 2x2 rijstroken met middenberm.

Links: Het tramspoor langs de Haarlemmerweg met zijn drie rijstroken vlak voor de opheffing van de lijn in 1957. Rechts: In 1959 zijn trambaan en bovenleiding op de linkerstrook langs de weg inmiddels weggehaald t.b.v. de verbreding van de autoweg die op dit moment nog 3-baans was. Links de toren van de Petruskerk op Sloterdijk en de toenmalige Coca-colafabriek.

Bijzonder overstapje

Wat me van deze tramrit verder nog heel helder voor de geest staat is de conducteur die langs kwam voor de kaartjes. Dit gebeurde ergens halverwege de rit door de weilanden tussen Amsterdam en Haarlem. Toen hij in ons rijtuig daarmee klaar was, stapte hij door een deurtje aan de kop van het rijtuig op de verbindingsstang tussen beide rijtuigen om vervolgens door het deurtje van het volgende rijtuig weer naar binnen te gaan. En dat herhaalde zich voor het derde rijtuig. En dat alles tijdens de rit! Zou dit altijd goed zijn gegaan?

Het interieur van de tram met aan de kop van het rijtuig het deurtje waardoor de conducteur tijdens de rit via de verbindingsstang overstapte naar het volgende rijtuig.

Station Zandvoort

Ruim een halve eeuw bood deze tram de ideale verbinding voor een dagje Zandvoort. Zo ook voor ons op die laatste zaterdag van augustus 1957. Een ideaal stranddagje werd het echter niet. Het was die dag zwaar bewolkt, maximaal 17 graden, en het neigde naar regen. De tram zat dan ook niet vol. Wél de latere ritten vanwege de opheffing van de lijn. Aangekomen in Zandvoort herinner ik mij het spoorwegemplacement met de diverse spoorrails naast elkaar dat werd gedeeld met de 'echte' trein. Maar uit betrouwbare bron hoorde ik onlangs dat tram en trein hun eigen gescheiden eindpunt in Zandvoort hadden. Lopend naar het strand staat mij een brede toegangsweg voor de geest met links en rechts een overdekte winkelgalerij die naar het strand leidde. Ik heb deze fraaie toegangsweg niet meer kunnen terugvinden...

Strandstoel te huur

Het strand was op die dag totaal verlaten. Maar dat deerde ons niet, we waren voor de eerste keer aan zee en tuurden over de golven in de verte. "En in de verte, is dat nu echt Engeland?", vroeg ik aan mijn vader toen ik aan de horizon een kustlijn meende te zien. "Het ligt er wel, maar je kunt er niets van zien", was zijn antwoord. We liepen langs een stapel rieten strandstoelen, van die echte ouderwetse met overkapping waarin je tegen de wind beschutting vond. Er stond een echtpaar bij, helemaal klaar om ze te verhuren. Mijn vader knoopte nog een praatje met hen aan. En dat ging over het weer dat vandaag geen enkele klant zou opleveren...

Admiraal de Ruyterweg

Als ik me goed herinner, aten we onze meegebrachte boterhammen op om vervolgens een stukje door Zandvoort te lopen. Eenmaal terug op het station, bekeken we in afwachting van het vertrek uitgebreid alle tramrijtuigen door er omheen te lopen. Van de terugweg herinner ik me nog dat de conducteur alle haltes omriep. In totaal waren dat er toen 30. Met name de Admiraal de Ruyterweg werd zó vaak genoemd dat mijn broer en ik deze straatnaam vervolgens herhaaldelijk door de tramwagon zingend scandeerden.

Achtergelaten spoor...

Pas veel later heb ik begrepen dat aan het eind van deze dag tijdens het passeren van de laatste rit in zowel Amsterdam als Haarlem een complete volksoploop ontstond. Voor veel mensen ging de opheffing van deze lijn gepaard met veel emotie. De gemeente Amsterdam wilde van de lijn af omdat deze met zijn lange rijtuigen te veel het toegenomen autoverkeer ging hinderen.

Vanaf 1 september verving de NZH-bus vanaf de Marnixstraat deze tramverbinding; een tramlijn waarvan de sporen in de jaren erna steeds verder werden uitgewist met als enige tastbare herinnering nog het stukje rails op de Rozengracht...

Op de Rozengracht bij de Nassaukade is nog steeds een dubbel smalspoor van vóór 1957 zichtbaar, bewust gehandhaafd (en enkele jaren geleden na wegwerkzaamheden zelfs weer opnieuw teruggelegd) ter herinnering aan de tram naar Zandvoort. Foto: Google Maps Streetview.

Foto's: Beeldbank Stadsarchief Amsterdam, tenzij anders in het bijschrift vermeld. Sommige foto's kun je vergroten door erop te klikken.

Voor meer achtergrondinformatie bij dit artikel zie:

https://nl.wikipedia.org/wiki/Tramlijn_Amsterdam_-_Haarlem_-_Zandvoort