De verdwenen Osdorperweg

Gepubliceerd op 9 januari 2020

Op 1 januari 1921 annexeerde Amsterdam alle omringende plattelandsgemeenten, waaronder Sloten. Daarmee kwam het hele gebied ten westen van de Kostverlorenvaart beschikbaar voor woningbouw. In de jaren 30 verscheen het Algemeen Uitbreidingsplan, in de jaren 50 startte de bouw van Nieuw-West. 

Sloterweg en Osdorperweg werden daarbij niet gespaard. Van de Sloterweg verdween het stuk tussen Johan Huizingalaan en Aalsmeerplein volledig (zie https://www.theodurenkamp.nl/artikelen-1/de-verdwenen-sloterweg). De Osdorperweg kwam er beter van af. Op het stuk tussen Plesmanlaan en Ookmeerweg verdween weliswaar alle bebouwing aan beide zijden, de weg zelf bleef bestaan, deels als fiets- en voetpad.

Loop met mij mee over de Osdorperweg, vanuit Sloten waar de weg wordt doorsneden door de Plesmanlaan en de Slotervaart, tot aan de Ookmeerweg waar de weg weer in zijn oorspronkelijke staat doorgaat.

Alle afbeeldingen in dit artikel zijn te vergroten door erop te klikken.

Foto links: de Plesmanlaan richting Badhoevedorp die de Osdorperweg (van links naar rechts) kruist in 1967. Vlak voor de kruising het plaatsnaambord dat het begin van de bebouwde kom van Sloten aanduidt. Foto rechts: de plek waar de Osdorperweg nu al ruim 50 jaar doodloopt tegen de Plesmanlaan en de Slotervaart.

Doorbraak

De Plesmanlaan werd in de jaren '50 de verbinding tussen Badhoevedorp en de stad om de Sloterweg als enige verbinding tot nu toe te ontlasten. De weg werd ten noorden om het dorp Sloten aangelegd om uit te komen op het Hoofddorpplein. De Slotervaart, die al oost-west door de Sloterpolder liep, werd gekanaliseerd, enigszins verlegd en bij Sloten verbreed om evenwijdig aan de Plesmanlaan uit te monden in de ringvaart. Dat betekende een doorbraak van de Osdorperweg, waarbij tevens enkele boerderijen moesten verdwijnen.

In 1960 is de Osdorperweg nog ononderbroken intact via een brug over de (toen vrij smalle) Slotervaart. Het bedrijventerrein bij Langsom is net aangelegd (onder), de Vrije Geer en Ditlaar als rondweg om de dorpskern zijn er nog niet.

De doorsnijding van de Osdorperweg met weg en vaart is definitief. Slechts een tijdelijke pijpleiding herinnert in 1972 nog aan de oorspronkelijke verbinding op deze plek.

De boerderij van Hogenhout 't Is zo en niet anders (hoewel triest, wat een toepasselijke naam!) op Osdorperweg 134 moest wijken voor de aanleg van de Plesmanlaan. Op de linker foto de voorzijde, op de rechter foto de achterzijde waar een houten brug voor de verbinding met het boerenland aan de overzijde van de Slotervaart zorgt.

Aeckerstyn

Het laatste huis aan de Osdorperweg in Sloten is nummer 130 en wie verder wil zal moeten omlopen over de brug bij de Baden Powellweg om via de P. Hans Frankfurthersingel weer op de Osdorperweg te komen. Wie de eeuwenoude weg dan weer betreedt, ziet meteen dat de annexatie door Amsterdam menens is geweest: niets van de bebouwing links en rechts herinnert hier nog aan de landelijke periode. De enorme flat meteen rechts aan het begin stond er al voordat Osdorp werd gebouwd als een soort punt op de horizon tot waar Amsterdam de nieuwbouw daarna zou moeten uitrollen. Wie geïnteresseerd is in de bijzondere architectuur van deze kolos, moet eens kijken op https://www.parool.nl/kunst-media/stadsgezichten-aeckerstyn~bfb2d8e25/

De naam van de flat is ook al bijzonder: Aeckerstyn, natuurlijk gekaapt van Akerstein in Sloten waar deze naam het huis van Sloterweg 1291 siert. Wel wat bizar, of misschien toch bedoeld als goedmakertje: een oude spelling van een oude naam uit dit gebied toegepast op een nieuw, massief gebouw.

Links van de weg staan nieuwbouwhuizen met een bijzondere architectuur als een luxe uitvloeisel van de achterliggende woonwijk De Aker op het hogere dijkniveau van de Osdorperweg. Tegenover de beide huizen met de ronde kap stond vroeger de boerderij van Streefkerk, bekend om zijn altijd verzorgde en bloeiende voortuin. Maar niet getreurd, nu is Tuincentrum Osdorp hier vlakbij...

Verder doorlopend krijgen we links de eerste zijweg: de Zuiderakerweg. Nadat de Middelveldse Akerpolder eind 19e eeuw was uitgeveend en drooggelegd, vestigden zich hier de tuinders, evenals aan de parallel lopende Noorderakerweg. De bewoners van deze beide zijwegen waren altijd geheel op Sloten georiënteerd, al moesten ze vanaf eind jaren '60 voortaan een omweg maken over de brug van de Baden Powellweg en vervolgens de Plesmanlaan oversteken. Deze werd al gelijk een drukke verkeersweg en als beginnend onderwijzer in Sloten had ik twee maal per week de toezichtbeurt op de klaarovers die er 18 keer per week voor zorgden dat de leerlingenstroom voor de school in Sloten niet opdroogde. Hoewel er later toch wel ouders op beide zijwegen waren die hun kinderen liever naar de dichterbij gelegen scholen in Osdorp stuurden...

De Osdorperweg op de hoek van de Zuiderakerweg in de jaren '30 en in 2020.

Boerderij Stad- en Landzicht op nummer 231 op de plek waar nu de trambaan naar De Aker loopt.

Links Boerderij Vrederust op nummer 260 in 1955 en rechts de plek waar deze tot de sloop heeft gestaan. Zou de boom nog uit die tijd zijn?

De Beeldbank van het Stadsarchief Amsterdam biedt de mogelijkheid om te bekijken hoe de bebouwing uit vroegere jaren was gesitueerd op de huidige plattegrond van Amsterdam. Voor het verdwenen stuk Osdorperweg heb ik dan ook de beide plattegronden (met uiteraard dezelfde schaal) digitaal op elkaar gelegd. Door de knop op 50% te draaien krijg je beide plattegronden even sterk zichtbaar en zie je precies wat er vroeger op de huidige plek stond! Vrederust stond dus op de grasstrook tegen de Baden Powellweg ter hoogte van de plek waar de Jan Oudegeeststraat op uitkomt.

De plek waar Boerderij Vrederust (rood vierkant) heeft gestaan ten opzichte van de huidige situatie.

De Uitweg met het kruithuis

De tweede zijweg van de Osdorperweg, maar nu aan de rechterzijde, was de Uitweg. Deze liep dwars door het landelijke gebied om even voor Sloterdijk uit te komen op de Haarlemmerweg. De eerste boerderij op deze weg die, zoals zovele in dit gebied, een naam droeg, was Grasrijk. Een zijstraat van de huidige Osdorperban draagt deze naam nog voort. De Uitweg had voor beide richtingen een hellende oprit naar de Osdorperweg en op het aldus gevormde 'eilandje' stonden de zogeheten kruithuizen. Het betrof een militair depot dat ook wel de batterij werd genoemd. Aan de westzijde van deze kruising had het dijklichaam van de Osdorperweg dan ook een fortachtige vorm. De afrit naar de Uitweg bevond zich even voor de huidige kruising met Tussenmeer. De inmiddels alweer gesloopte kerk op de hoek van de Baden Powellweg droeg als naam De Uitweg. Hij stond immers precies op het begin van de voormalige Uitweg. Nu staat daar kinderdagverblijf 't Zonnehoekje.

Foto links: Eerste huis rechts is Osdorperweg 336 op de hoek van de Uitweg. Helemaal aan het eind rechts van de bomenrij is nog net de Mr. Terpstraschool zichtbaar die er nu nog steeds staat en waarvan de achterzijde direct aan de Baden Powellweg grenst. Foto rechts: dezelfde plek nu, even voor de kruising met Tussenmeer.

Kruising Osdorperweg/Uitweg, bekend om zijn militaire versterking, de zogeheten batterij met de "kruithuizen" in 1955. Links de getekende plattegrond uit 1955 waarop de hoek die de Uitweg met de Osdorperweg maakt niet geheel correct is getekend, omdat deze 45 graden had moeten zijn in plaats van bijna loodrecht. Rechts dezelfde plek met de plattegrond van vroeger en nu over elkaar heen geprojecteerd. De Uitweg loopt hier  naar schuin naar boven midden op de kaart.

Zicht vanaf de Osdorperweg naar het noordoosten op de Uitweg met links langs de afrit het kruithuis, 1955.

Het nog bestaande schoolgebouw Osdorperweg 386 gezien vanaf ongeveer de huidige Clauskindereweg 12 in de richting noordwest in 1956.

De Terpstraschool

Voorbij de kruising met Tussenmeer bevindt zich rechts op nummer 386 het enige gebouw dat de kaalslag heeft overleefd: de gereformeerde Mr. Terpstraschool gebouwd in 1931, 3 lokalen met gymzaal en vrijstaande hoofdenwoning. In 1982 sloot de school haar deuren en werd er een Turks ontmoetingscentrum gevestigd. De plek waar de school aan de achterzijde eindigt blijkt bepalend te zijn geweest voor de afstand waarop, parallel aan de Osdorperweg, de Baden Powellweg moest komen. We zien dan ook dat deze weg vlak langs de achterzijde van het schoolgebouw loopt en dat het fietspad er zelfs met moeite omheen is gelegd, terwijl een voetpad op die plek helemaal ontbreekt...

Dat laatste herinnert mij aan een kleine anekdote...

Een anekdote die al weer ruim 50 jaar oud is. Een van mijn leerkrachten op de St. Jozefschool in Sloten, waar ik in 1971 mijn onderwijsloopbaan startte, kwam elke dag op haar brommer van Grasrijk (ja, inderdaad die straat in Osdorp genoemd naar die voormalige boerderij) naar Sloten. Op een ochtend (ergens eind jaren '60) kwam zij rijdend op het fietspad, zoals al jaren, vlak langs de achterzijde van deze school. De achterdeur van deze school ging, kon of mocht nooit open vanwege het pal langsrijdende verkeer, maar vooral ook omdat deze deur toen naar buiten open zwaaide! Het noodlottige toeval wilde dat deze oud-collega juist op het moment dat zij met haar brommer daar passeerde de deur op die fatale ochtend wél opeens open ging en zij met haar brommer ten val kwam. Achteraf bleek de schade gelukkig mee te vallen, maar sindsdien staat bij de schoolcollega's deze deur nog steeds bekend als 'het deurtje van .....'.

We naderen nu de kruising met de Ookmeerweg waar de Osdorperweg weer in ongeschonden staat verder gaat richting Halfweg. De kruising, die vorig jaar verkeersveiliger is gemaakt, zal de komende jaren opnieuw worden aangepast om samen met de rotonde op de hoek van de Baden Powellweg samen te smelten tot één botonde (= twee rotondes samengevoegd tot één langwerpige rotonde in de vorm van een bot of kluif, zie https://www.amsterdam.nl/projecten/osdorperweg/). Hoewel... gemeentelijke plannen kunnen zomaar enkele jaren opschuiven of... misschien wel helemaal afschuiven...

De Osdorperweg in resp. 1967, 1968 en 1972 op het gedeelte dat volledig wordt beheerst door de zeven flats van Langswater met hun 13 verdiepingen.